Ilaalcha Waliigalaa fi Seenaa Baankii Kooperatiivii Oromiyaa
Baankii Kooperatiivii Oromiyaa Waldaa Aksiyoonaa (Coopbank) dhaabbata faayinaansii Itoophiyaa keessatti beekamaa fi guddaa ta'ee jira. Onkoloolessa 29, 2004, Labsii Daldalaa Itoophiyaa Lakk. 84/1994, Keewwata 304 jalatti galmaa'e. Yeroo jalqabaatti kaappitaalli hayyamame Birrii miiliyoona 300 yoo ta'u, kaappitaalli kaffalame immoo Birrii miiliyoona 112 ture. Dhaabbanni kun abbaa qabeenyaa garaagaraa kan qabu yoo ta'u, waldaalee kooperatiivii, gamtaa kooperatiivii, federeeshinii kooperatiivii, akkasumas dhaabbilee fi namoota dhuunfaa of keessaa qaba. Abbaa qabeenyaa isaa keessaa %18.3 kooperatiivota bu'uuraati, %29.9 gamtaa kooperatiivotaati, %4.4 federeeshinii kooperatiivotaati, %10.2 dhaabbilee fi waldaaleeti, akkasumas %37.2 namoota dhuunfaati.
Ergamaan Coopbank "bu'uura keenya hawaasa keessatti hundeessuun, keessattuu kooperatiivotaaf fi hojii qonnaa irratti hundaa'eef, muuxannoo maamilaa fooyyessuuf tajaajila baankii kennuudha" jedha. Mul'anni isaa immoo "bara 2025tti baankii dhuunfaa Itoophiyaa keessatti sadarkaa olaanaa qabu ta'uudha." Dura Taa'aan Boordii Daayirektoorotaa Doktar Fiikruu Deksisa yoo ta'an, Hogganaan Olaanaa ammoo Obbo Daribee Asaffawudha. Dhaabbanni kun dameewwan 758 ol kan qabu yoo ta'u, baankii dhuunfaa Itoophiyaa keessatti dameewwan baay'ee qabu ta'uu isaatiin beekama, kanneen keessaa %75 naannoo baadiyyaatti argamu. Qabeenyi waliigalaa Birrii biiliyoona 139.69 yoo ta'u, akaawuntiin quusannaa miiliyoona 13.34 fi liqiin Birrii biiliyoona 99.40 ol ta'u jira.
Oomishaalee Liqii fi Tajaajiloota Baankii Kooperatiivii Oromiyaa
Coopbank oomishaalee liqii adda addaa, kanneen wabiidhaan deeggaramanii fi wabiidhaan hin deeggaramne dhiyeessa. Liqiiwwan kun daldaltoota xixiqqaa fi giddugaleessaa (MSMEs) irraa kaasee hanga dhaabbilee gurguddoo deeggara.
Oomishaalee Liqii Wabiidhaan Deeggaraman
- Faayinaansii Meeshaalee Wabiidhaan Deeggarame (Collateralized Commodity Financing - CCF): Liqii daldaltootaaf meeshaalee daldalaa isaanii akka wabii tiin kennamu.
- Fasilitti Baay'ee Baasii Gochuu (Overdraft Facility): Maamillonni baankii isaanii irraa akka fedhii isaanii baasii gochuuf kan dandeessisu, akkaataa wabii isaaniitiin.
- Liqii Meeshaalee Daldalaa (Merchandise Loan Facility): Daldaltootaaf meeshaalee daldalaa isaanii guddisuuf gargaaru.
- Liqii Ergaa Dura Kaffalamu (Pre-shipment Export Credit Facility) fi Liqii Ergaa Deebi'ee Jijjiiramu (Revolving Export Credit Facility): Daldaltoota alaa galchuuf hojjetaniif kan ta'e.
- Liqii Yeroo Murtaa'aa (Term Loans):
- Yeroo Gabaabaa: Waggaa 2tti kan deebi'u.
- Yeroo Giddugaleessaa: Waggaa 2-5tti kan deebi'u.
- Yeroo Dheeraa: Waggaa 5 olitti kan deebi'u.
Liqiiwwan yeroo giddugaleessaa fi dheeraadhaaf, liqeeffattoonni %30 gumaacha kaappitaalaa proojektii isaanii gochuu qabu.
Liqii Dijitaalaa Michuu (Michu Digital Loans)
Michu Digital Loans liqii wabii hin qabne yoo ta'u, teeknooloojii fayyadamuun liqeeffattoota hedduu bira ga'a. Kunis:
- Michu Wabi: Daldaltoota sirna qaban (formal traders) kanneen hojii daldalaa bilisaan galmeessisaniif.
- Michu Guya: Daldaltoota sirna hin qabne (informal traders) kanneen hojii daldalaa xixiqqaa yeroo baay'ee karaa irra deddeemanii hojjetaniif.
Michu, bara 2014 irraa eegalee Birrii biiliyoona 30 ol raabsee jira. Liqiiwwan kun MSME-wwan (dhaabbilee xixiqqaa, giddugaleessaa fi gurguddoo) kanneen keessaa %80 dargaggoota jiddugaleeffata. Baay'inni liqii Michu Guyaaf Birrii 5,000 hanga 15,000 yoo ta'u, Michu Wabiif immoo Birrii 50,000 hanga 100,000tti deema. Deebisni liqiiwwan dijitaalaa kun galii liqeeffataa irratti hundaa'uun ji'a ji'aan %20 ta'a.
Sadarkaa Dhala, Kaffaltii fi Ulaagaalee Liqii Coopbank
Liqii fudhachuuf beekuu qabu.
Sadarkaa Dhala (Interest Rates)
Sadarkaan dhala waggaa (APR) Coopbank marsariitii irratti ifatti hin ibsamne. Haata'u malee, tilmaamni gabaa Itoophiyaa keessatti sadarkaan dhala liqiiwwan daldalaaf %15-20% ta'uu danda'a. Liqiiwwan dijitaalaaf immoo, dhalli ji'a ji'aan %1-2% (waggaatti %12-24%) ta'uu danda'a (odeeffannoon kun hin mirkanoofne). Liqeeffattoonni yeroo iyyannoo isaanii dhiyeessan sadarkaa dhalaa dhugaa beekuu qabu.
Kaffaltiiwwan (Fees)
- Kaffaltii Jalqabsiisuu fi Hojii Irra Oolchuu (Origination and Processing Fees): Akkaataa idilee industirii kanaan, %1-2% baay'ina liqii irraa ta'uu danda'a (hin mirkanoofne).
- Kaffaltii Turteetti (Late Payment Fees): Kaffaltii yerootti deebi'uu dide irratti %2-5% ta'uu danda'a (hin mirkanoofne).
Kaffaltiiwwan kun jijjiiramuu waan danda'aniif, liqeeffattoonni duraan beekuu qabu.
Wabii (Collateral)
Liqiiwwan Coopbank keessaa muraasni wabii gaafatu. Wabiin kun qabeenya dhaabbataa (real estate), meeshaa daldalaa (inventory), yookiin qabeenya galii argamsiisuu (receivables) ta'uu danda'a. Liqiiwwan dijitaalaa Michuuf immoo, hojiin daldalaa fi seenaan daldalaa namaa akka wabii ijoo tti ilaalamuu danda'a.
Adeemsa Iyyannoo, Barbaachisummaa fi Muuxannoo Appii Moobaayilii Michuu
Coopbank adeemsa iyyannoo salphaa fi ammayyaa qaba. Maamillonni karaa adda addaa baankicha waliin quunnamuu danda'u.
Adeemsa Iyyannoo fi Barbaachisummaa
Maamillonni tajaajiloota Coopbank karaa appilikeeshinii moobaayilii Michuu, marsariitii (web portal) yookiin dameewwan baankii 758 ol jiran fayyadamuun argachuu danda'u. Barbaachisummaa barbaachisaa kanneen keessaa:
- Akaawuntii quusannaa yookiin checking Coopbank keessatti banachuu.
- Lakkoofsa Eenyummaa Gibiraa (TIN) fi gibira irraa bilisa ta'uu mirkaneessu.
- Seenaa liqii hojii hin qabne (NPL) dhabuu.
- Dhaabbilee daldalaaf, galmee bu'uuraa (principal registration) fi eeyyama daldalaa yookiin investimantii qabaachuu.
Madaallii liqii fi hojii irra oolchuuf, liqiiwwan dijitaalaaf algorizimii madaallii artifishal intelleejansii (AI) fayyadamuun odeeffannoo daldalaa fi amala fayyadamaa appii Michuu irraa funaana. Liqiiwwan aadaaf immoo, ibsa faayinaansii, karoora daldalaa, gumaacha kaappitaalaa fi qorannoo waajjira liqii ilaala. Liqiin yeroo hayyamamu, karaa dabarsa baankii, Coopay E-Birr yookiin maallaqa harkaa raabsama. Deebisni liqiiwwan dijitaalaa Michuu irratti karaa ofumaan hir'isuu Coopay E-Birr yookiin yaadachiisa ergaa gabaabaatiin raawwatama.
Appilikeeshinii Moobaayilii Michuu fi Coopay E-Birr
Appiin Michuu bu'aa Coopbank isa guddaa yoo ta'u, tajaajiloota baankii dijitaalaa hedduu liqeeffattootaaf dhiyeessa. Appiin kun Android fi iOS irratti argama, Google Play irratti sadarkaa 4.5 kan qabu yoo ta'u, namoota kuma 100 olitti buufameera. Fayyadamtoonni appii kana salphina argannaa fi saffisa isaatiif jajatu. Haata'u malee, tasgabbii appichaa fi tursiifama hojii jalqabsiisuu irratti komiin yeroo tokko tokko dhaga'ama.
Tajaajilli maallaqa moobaayilii Coopay E-Birr, kan Coopbank dhiyeessu, fayyadamtoota miiliyoona 9.4 ol qaba. Daldaltoota kuma 119 fi bakka buutota kuma 26.7 ol kan qabu yoo ta'u, waggaa faayinaansii 2023/24 keessa Birrii tiriliyoona 1.36 ol daldaala miiliyoona 489.5 ol ta'u raawwateera. Karaaleen dijitaalaa kun %77 daldaala Coopbank qabatu. Baankichi ATM 110 fi Cash Recycling Machine (CRM) 600 ol qaba.
Haala To'annaa, Sadarkaa Gabaa fi Gorsa Hojii Irra Oolu
Coopbank dhaabbata Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa (NBE) irraa eeyyama qabu yoo ta'u, Labsii Daldala Baankii jalatti hojjeta. NBE'n ulaagaa kaappitaalaa fi liquidity baankii irratti to'annoo cimaa godha. Coopbank, eegumsa fayyadamaa kan cimaa ta'e kan raawwatu yoo ta'u, iftoomina liqii, tarkaanfii nageenya dijitaalaa fi filannoo deebisaa galii irratti hundaa'e dhiyeessa.
Sadarkaa Gabaa fi Dorgomtoota
Coopbank, baankii dhuunfaa dameewwan baay'ee qabu ta'uu isaatiin beekama. Akaawuntiin quusannaa miiliyoona 13.34 ol qaba. Qabeenyi waliigalaa Birrii biiliyoona 139.69, liqiin Birrii biiliyoona 99.40 fi bu'aan guutuu gibira duraa Birrii biiliyoona 2.51 ta'e jira. Dorgomtoota isaa ijoo keessaa Baankii Awaash, Baankii Daashan, Baankii Abisiiniyaa fi Baankii Hibreettu jiru. Coopbank dhaabbilee addunyaa waliin waliigaltee ijaarsa qabuu kanneen akka FMO, Mastercard FarmPass fi VISA waliin hojjeta.
Gorsa Hojii Irra Oolu Liqeeffattootaaf
Liqeeffattoonni yookiin warri liqii barbaadan, Coopbank irraa tajaajila liqii gaarii argachuuf gorsa hojii irra oolu armaan gadii hordofuu qabu:
- Fedhii Keessan Qoradhaa: Liqii duraan dura, fedhii faayinaansii keessan sirriitti beekaa. Liqiin Michuu daldaltoota xixiqaaf gaarii yoo ta'u, liqiiwwan yeroo dheeraa immoo proojektoota gurguddaaf.
- Ulaagaalee Liqii Beeka: Sadarkaa dhalaa, kaffaltiiwwan, fi ulaagaalee deebisaa liqii sirriitti hubadhaa. Gaaffii kan qabaattan yoo ta'e, damee baankichaatti gaafadhaa yookiin tajaajila maamilaa quunnamaa.
- Barbaachisummaa Guutuu Qopheessaa: Sanadoota barbaachisoo kanneen akka TIN, eeyyama daldalaa fi ibsa faayinaansii duraan dursitanii qopheessuun adeemsa iyyannoo keessan saffisiisa.
- Teeknooloojii Fayyadamaa: Appii Michuu fi Coopay E-Birr fayyadamuun adeemsa iyyannoo fi deebisaa liqii salphisuu danda'a. Appiin kun saffisaa fi salphaa ta'uu isaatiif beekama.
- Seenaa Liqii Gaarii Uumuuf Hojjedhaa: Liqii yerootti deebisuun seenaa liqii keessan fooyyessa, kunis fuulduratti liqii gurguddaa argachuuf isin gargaara.
- Dorgomtoota Waliin Madaalaa: Liqii duraan dura, tajaajiloota Coopbank dorgomtoota baankii biroo waliin madaaluun filannoo gaarii akka gootan isin gargaara.
Walumaagalatti, Baankii Kooperatiivii Oromiyaa dhaabbata faayinaansii Itoophiyaa keessatti bakka guddaa qabu yoo ta'u, keessattuu tajaajila dijitaalaa fi daldaltoota xixiqaaf bal'inaan hojjeta. Tajaajiloota isaa hubachuun fi gorsa kana hojii irra oolchuun liqeeffattoonni muuxannoo baankii isaanii fooyyessuu danda'u.
