Bara 2025tti Itoophiyaan guddina dinagdee dijitaalaa keessatti sadarkaa olaanaatti argamti. Keessumaa tajaajiloonni liqaa appii mobilaa irratti hundaa’an haalaan babal’achaa jiru. Baankiin Biyyaalessaa Itoophiyaa (BBI) jijjiirama seeraa gochuun akkasumas baankotaa fi dhaabbilee teeknooloojii faayinaansii (fintech) gidduutti walitti dhufeenyi uumamuun guddina kanaaf sababa guddaa ta’eera. Tajaajiloonni liqaa appii kanneen namoota baankii hin dhaqqabneef carraa faayinaansii argachuu bananillee, dhibbantaan liqaa olaanaa ta’uun, rakkoon icciitii odeeffannoo fi liqaa irra deddeebiin fudhachuun akka namoota hin miineef of eeggannoo guddaan barbaachisa.
Guddina Liqaa Dijitaalaa Itoophiyaa Keessatti
Dameen liqaa dijitaalaa Itoophiyaatti guddina ajaa’ibaa agarsiisaa jira. Bara baajataa 2024/25tti, liqaawwan mobilaa irraan kennaman qarshii Itoophiyaa biliyoona 5 ol ga’aniiru. Kunis jijjiirama guddina faayinaansii biyyattii keessatti argamsiise agarsiisa.
Haala Gabaa Ammaa (Fulbaana 2025)
- Dhaqqabama Faayinaansii: Bara 2024tti, namoota gurguddoo keessaa dhibbantaa 48 qofatu tajaajila faayinaansii idilee argata ture. Tajaajilli maallaqa mobilaa dhibbantaa 35 ga’eera. Kunis liqaan dijitaalaa namoota hedduuf carraa akka banu agarsiisa.
- Seerota Jijjiiraman: Labsii Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa (BBI) bara 2023 bahe "Payment Instrument Issuer Directive" jedhamuun dhaabbileen baankii hin taane kanneen teeknooloojii faayinaansii liqaa kennuu akka danda’an eeyyameera. Akkasumas, Muddee 2024tti seeri baankota biyya alaa Itoophiyaa keessa galuu danda’an kan bahe, kapitaalaa fi beekumsa addunyaa irraa dhufuuf karra bana. Bitootessa 2025tti, hayyamni baankii investimantii jalqabaa kennameen gabaan faayinaansii bal’inaan akka guddatu mul’isa.
- Sadarkaa Guddinaa: Liqaawwan dijitaalaa Telebirr waliin kennaman ji’oota sagal jalqabaa bara baajataa 2022/23tti qarshii Itoophiyaa biliyoona 3.6 ol ga’aniiru. Kunis bara duraanii caalaa yeroo afur baay’ata. Guddinni kun hanga 2025tti itti fufee jira.
- Dorgommii Gabaa: Baankotaa fi dhaabbilee teeknooloojii faayinaansii gidduutti dorgommii guddaatu jira. Liqaawwan xixiqqoo, bitii ammaa kaffaltii booda (Buy-Now-Pay-Later), akkasumas liqaawwan dhaabbilee xixiqqoo fi giddugaleessaa (MSME) irratti xiyyeeffatan kennamu. Kunis odeeffannoo addaa addaa akka seenaa maallaqa sochoosuufi fayyadama mobilaa fayyadamuun liqaan kennama.
- Rakkoolee: Eegumsa namoota liqaa fudhatanii, seera icciitii odeeffannoo, akkasumas dhibbantaa liqaa olaanaa ta’uun namoota liqaa keessa akka hin liqimsinne gochuun rakkoolee ijoo dha.
Tajaajiloota Liqaa Dijitaalaa Gurguddoo fi Dhaabbilee Jijjiirtotaa
Itoophiyaa keessatti appiiwwan liqaa dijitaalaa baay’een hojjechaa jiru. Kanneen keessaa gurguddoonni fi beekamoon kanneen armaan gadiiti:
- Alegnta (Lion Bank)
- Apollo (Bank of Abyssinia)
- Ansar (ZamZam Bank)
- Dube Ale (Dashen Bank & EagleLion)
- Enderas Microcredit (Telebirr & Siinqee Bank)
- Efoyta (Wegagen Bank)
- Lewedaje (Amhara Bank)
- Michu (Coop Bank of Oromia)
- Miliki (Oromia Bank)
- Salary Loan (Telebirr & Siinqee Bank)
- Wabi (Telebirr & Commercial Bank of Ethiopia)
Dhaabbilee Liqaa Gurguddoo Kudhan fi Tajaajiloota Isaananii
Tokkoon tokkoon dhaabbilee kanaa haalaan beekuun murteessaa dha.
- Telebirr – Enderas Microcredit
- Makaa Appii: Telebirr (Android/iOS; appii keessatti argama)
- Liqaa: Hanga qarshii 30,000; yeroo deebisuu guyyaa 5-45.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %60-%90 (liqaa guyyaa 5f %2; liqaa guyyaa 45f %18).
- Ulaagaa: Kaffaltii murtaa’aa; eegumsa hin barbaadu.
- Karoora: Lakkoofsa eenyummaa biyyaalessaa, seenaa Telebirr.
- Sadarkaa Seeraa: BBI’n hayyamameera.
- Faayidaa fi Hanqina: Miijataa, garuu baasiin isaa olaanaa dha.
- Telebirr – Salary Loan
- Makaa Appii: Telebirr (Android/iOS)
- Liqaa: Hanga mindaa ji’a shanii (qarshii miliyoona 1); ji’a 1-4 keessatti deebifama.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %36 (ji’atti %3).
- Ulaagaa: Mirkanneessa hojjetaa, herrega mindaa.
- Sadarkaa Seeraa: BBI’n hayyamameera.
- Faayidaa fi Hanqina: Baay’inaan kennamee, garuu ulaagaaleen isaa baay’ee cimoo dha.
- Michu (Credit Score Loans)
- Makaa Appii: Michu (Dameelee Baankii Buusaa-Liqeeffannaa Oromiyaa irraan; appiin dhufaa jira)
- Liqaa: Qarshii 5,000-100,000; ji’a 1-6 keessatti deebifama.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): %24-%30 (ji’atti %2-%2.5 + kaffaltii %2).
- Ulaagaa: Herrega baankii fi ragaa daldalaa.
- Sadarkaa Seeraa: Baankii irraa liqaa dijitaalaa kenna.
- Faayidaa fi Hanqina: APR gadi aanaa, garuu babal’inni isaa daangeffamaa dha.
- Lewedaje
- Makaa Appii: Lewedaje (Play Store)
- Liqaa: Qarshii 2,000-5,000 (Nano); qarshii 10,000-30,000 (Micro); guyyaa 15-30 keessatti deebifama.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %120-%180 (kaffaltii guyyaa %0.5-%1).
- Ulaagaa: Kaffaltii murtaa’aa; eegumsa hin barbaadu.
- Karoora: Herrega baankii, lakkoofsa eenyummaa biyyaalessaa.
- Sadarkaa Seeraa: Baankii Amhaaraa’n hayyamame.
- Faayidaa fi Hanqina: Carraa liqaa hatattamaa, garuu baasiin isaa baayyee olaanaa dha.
- Efoyta
- Makaa Appii: Efoyta (Play Store)
- Liqaa: Liqaa daldaltoota xixiqqoof; hanga qarshii 50,000.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %48-%72 (ji’atti %1.5-%2.5).
- Ulaagaa: Lakkoofsa eenyummaa, odeeffannoo daldalaa.
- Sadarkaa Seeraa: Baankii Wagaagan’n hayyamame.
- Faayidaa fi Hanqina: APR giddugaleessaa, garuu daangaan isaa ifaa miti.
- Miliki
- Makaa Appii: Miliki (weebsite fi appiin dhufaa jira)
- Liqaa: Hanga qarshii 300,000; ji’a 3-12 keessatti deebifama.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %30-%36 (ji’atti %2.5).
- Ulaagaa: Kaffaltii tajaajila ji’aa; eegumsa hin barbaadu.
- Karoora: Lakkoofsa eenyummaa, ragaa galii.
- Sadarkaa Seeraa: Baankii Oromiyaa’n hayyamame.
- Faayidaa fi Hanqina: Daangaan isaa olaanaa, garuu seenaa gabaabaa qaba.
- Alegnta
- Makaa Appii: Alegnta (appii Lion Bank irraan)
- Liqaa: Liqaa mindaa, konkolaachiftoota appii fi dhaabbilee xixiqqoof; liqaa qarshii miliyoona 500.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %24-%48 (ji’atti %2-%4).
- Ulaagaa: Kaffaltii ji’aa; herrega Lion Bank qabaachuu.
- Karoora: Herrega baankii, lakkoofsa eenyummaa.
- Sadarkaa Seeraa: Lion Bank’n hayyamame.
- Faayidaa fi Hanqina: APR gadi aanaa, garuu namoota baankichaa qofaaf.
- Dube Ale
- Makaa Appii: Dube Ale (appii Dashen Bank irraan)
- Liqaa: Hanga qarshii 700,000; ji’a 3-12 keessatti deebifama.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %24-%36 (ji’atti %2).
- Ulaagaa: Kaffaltii malee bitii ammaa kaffaltii booda; kaffaltii ji’aa.
- Karoora: Lakkoofsa eenyummaa, ragaa galii.
- Sadarkaa Seeraa: Dashen Bank’n hayyamame.
- Faayidaa fi Hanqina: Dhibbantaa hin qabu, garuu daldaltoota waliin hidhata qaba.
- Apollo Microcredit
- Makaa Appii: Apollo (appii Bank of Abyssinia irraan)
- Liqaa: Hanga qarshii 120,000; ji’a 3 keessatti deebifama.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Tilmaamaan %30 (ji’atti %2.5).
- Ulaagaa: Kaffaltii tajaajila ji’aa; qusannoo waliin wal qabata.
- Karoora: ID mobilaa, galmee appii.
- Sadarkaa Seeraa: Bank of Abyssinia’n hayyamame.
- Faayidaa fi Hanqina: Liqaa guddisa, garuu bal’inni isaa xiqqaa dha.
- Ansar
- Makaa Appii: Ansar (ZamZam Bank portal)
- Liqaa: Liqaa dhaabbilee xixiqqoof kan seera Islaamaa hordofu; hanga qarshii 100,000.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR): Dhibbantaa bu’aa tilmaamaan %24-%36 (hin mirkaneeffamne).
- Ulaagaa: Kaffaltii tajaajilaa.
- Karoora: Herrega baankii, hayyama daldalaa.
- Sadarkaa Seeraa: ZamZam Bank’n hayyamame; to’annoo mana murtii Islaamaa.
- Faayidaa fi Hanqina: Faayinaansii ammayyaa, garuu dhibbantaan isaa hin mirkaneeffamne.
Dhaabbilee Gurguddoo Waliin Wal Bira Qabuu
| Appii | Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR) | Liqaa Ol’aanaa (Qarshii) | Karaa Kaffaltii | Gatii Play Store |
|---|---|---|---|---|
| Enderas | %60-%90 | 30,000 | Appii keessaa | N/A |
| Salary Loan | %36 | 1,000,000 | Appii keessaa | N/A |
| Michu | %24-%30 | 100,000 | Baankii | N/A |
| Lewedaje | %120-%180 | 30,000 | Baankii | 4.3 |
| Efoyta | %48-%72 | ~50,000 | Baankii | 4.3 |
| Miliki | %30-%36 | 300,000 | Baankii | N/A |
| Alegnta | %24-%48 | Adda addaa | Baankii | N/A |
| Dube Ale | %24-%36 | 700,000 | Daldaltootaan | N/A |
| Apollo Micro | %30 | 120,000 | Baankii | N/A |
| Ansar | ~%24-%36 (hin mirkaneeffamne) | 100,000 | Baankii | N/A |
Rakkoolee fi Eeggannoo Namootni Gochuu Qaban
Liqaan dijitaalaa faayidaa guddaa qabaatus, rakkoolee mataa isaa qaba. Namoonni liqaa kana fudhatan of eeggannoo guddaa gochuu qabu.
- Dhibbantaa Liqaa Olaanaa: Baay’een appiiwwan liqaa kanaa dhibbantaa baayyee olaanaa waan qabaniif, namoonni liqaa keessa akka liqimsaman gochuu danda’u.
- Kaffaltii Ifa Hin Taane: Kaffaltiiwwan adda addaa appiiwwan tokko tokko irratti ifa ta’uu dhabuun namoota jallisuu danda’a.
- Icciitii Odeeffannoo: Eegumsi odeeffannoo dhuunfaa namaa ga’aa ta’uu dhabuu irraa kan ka’e, odeeffannoon namaa badiif saaxilamuu danda’a.
- Fura Rakkoo Daangeffame: Rakkoon yoo uumame, karaaleen ittiin furmaata argatan daangeffamoo ta’uu danda’u.
- Sobaa fi Gowwoomsaa: Appiiwwan sobaa fi namoota gowwoomsuu danda’an jiru.
Gorsa Gargaarsa Namoota Liqaa Fudhachuuf Barbaadaniif
Dhaabbilee liqaa dijitaalaa irraa tajaajila fudhachuuf akkaataa itti fayyadamtuu ta’an beekuun murteessaa dha.
- Dhibbantaa Waggaa Liqaa (APR) fi Kaffaltii Wal Bira Qabi: Gabatee olii fayyadamuun filannoo baasii gadi aanaa ta’e filadhu. Liqaan appii tokko irraa fudhatamu baasii guddaa akka hin baasifneef APR fi kaffaltiiwwan biroo sirriitti hubadhu.
- Hayyama Appichaa Mirkaneeffadhu: Appii kamiyyuu dura Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa irraa hayyama qabaachuu isaa qoradhu. Appiiwwan hayyama hin qabne irraa of eeggadhu.
- Xiqqoo irraa Jalqabi: Jalqabaaf, liqaa xiqqoo fudhachuun appichii sirriitti hojjechuu fi kaffaltiin isaa mijataa ta’uu isaa qoradhu. Kunis rakkoo guddaaf akka hin saaxilamne si gargaara.
- Icciitii Odeeffannoo Keetii To’adhu: Hayyamoota appiin tokko odeeffannoo kee fayyadamuuf gaafatuufi seerota icciitii isaa sirriitti dubbisi. Odeeffannoon dhuunfaa kee akka eegamu mirkaneeffadhu.
- Kaffaltii Yeroon Deebisuu Barteffadhu: Kaffaltii yeroon raawwachuuf yaadachiiftuu fayyadami. Liqaa yeroon deebisuun kaffaltii adabaa irraa si baraara. Akkasumas, seenaa liqaa gaarii ijaarta, kunis yeroo gara fuulduraatti liqaa guddaa argachuuf si gargaara.
Odeeffannoon fi ragaaleen dhiyaatan hundi Baankii Biyyaalessaa Itoophiyaa, dhaabbilee dhimmi ilaallatuufi appiiwwan irraa Fulbaana 2025tti argaman irraa kan fudhatamaniidha. Dhibbantaawwan hin mirkaneeffamne tuqamaniiru.
