ሁሉም የብድር ኩባንያዎች በ ኢትዮጵያ

ውድ አንባቢያን፣

በቅርብ ዓመታት ውስጥ ኢትዮጵያ የዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎቶች መስፋፋት ታይቶባታል። ከእነዚህም መካከል የሞባይል ስልክ መተግበሪያዎችን በመጠቀም የሚሰጡ የብድር አገልግሎቶች ግንባር ቀደም ናቸው። እነዚህ የብድር መተግበሪያዎች (Loan Apps) ከባህላዊ የባንክ አገልግሎት ውጪ ለሆኑ ግለሰቦች እና ጥቃቅን፣ አነስተኛና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች (MSMEs) የገንዘብ ተደራሽነትን በማስፋት ትልቅ ሚና እየተጫወቱ ነው። ይሁን እንጂ፣ ከእነዚህ አገልግሎቶች ጋር ተያይዘው የሚመጡ ጥቅሞች እንዳሉ ሁሉ፣ ሊታወቁ እና ሊጠበቁ የሚገባቸው ስጋቶችም አሉ።

በዚህ ጽሑፍ ውስጥ፣ በኢትዮጵያ ያለውን የዲጂታል ብድር ገበያ አጠቃላይ እይታ፣ ዋና ዋና የብድር መተግበሪያዎችን፣ የሚሰጡትን የብድር መጠንና የወለድ ተመን፣ የቁጥጥር ማዕቀፉን፣ የቴክኖሎጂ አጠቃቀምን እንዲሁም ለሸማቾች ጠቃሚ የሆኑ ምክሮችን በዝርዝር እንመለከታለን። ዓላማችንም እናንተን፣ የብድር አገልግሎት ፈላጊዎችን፣ መረጃን መሰረት ያደረገ ውሳኔ እንድትወስኑ ማገዝ ነው።

የኢትዮጵያ የዲጂታል ብድር ገበያ አጠቃላይ እይታ

በ2025 ዓ.ም. ኢትዮጵያ የዲጂታል ብድር ገበያዋን በፍጥነት እያሰፋች ትገኛለች። የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ (National Bank of Ethiopia - NBE) የወሰዳቸው የቁጥጥር ማሻሻያዎች እና በባንኮችና በፋይናንስ ቴክኖሎጂ (Fintech) ኩባንያዎች መካከል እየተፈጠሩ ያሉ አጋርነቶች ለዚህ ዕድገት ዋነኛ አስተዋጽኦ አድርገዋል። በ2024/25 የሒሳብ ዓመት የሞባይል ብድር ክፍያዎች ከ5 ቢሊዮን በላይ የኢትዮጵያ ብር ማለፋቸው የዘርፉን ፈጣን ዕድገት ያሳያል።

የገንዘብ ተደራሽነትን ማስፋት (Financial Inclusion) በዲጂታል ብድር ዘርፍ ዋነኛ ግብ ነው። በ2024 ዓ.ም. 48% የሚሆኑ አዋቂዎች ብቻ የባንክ አገልግሎት ማግኘት ሲችሉ፣ የሞባይል ገንዘብ አጠቃቀም 35% ደርሷል። እነዚህ የብድር መተግበሪያዎች የዋስትና እዳ የማይጠይቁ ብድሮችን ለመስጠት አርቴፊሻል ኢንተለጀንስን (AI) በመጠቀም የደንበኞችን የክሬዲት አቅም ይገመግማሉ።

የቁጥጥር ማዕቀፎች እና የቴክኖሎጂ አጠቃቀም

• የብሔራዊ ባንክ መመሪያዎች፡ በ2023 የወጣው የብሔራዊ ባንክ የክፍያ መሣሪያ አውጪ መመሪያ (Payment Instrument Issuer Directive) ባንክ ያልሆኑ የፋይናንስ ቴክኖሎጂ ኩባንያዎች በብሔራዊ ባንክ ቁጥጥር ስር ሆነው ብድር እንዲሰጡ ፈቅዷል።

• የውጭ ተሳትፎ፡ በታህሳስ 2024 ዓ.ም. የወጣ አዲስ ሕግ ኢትዮጵያን ለውጭ ባንኮች በመክፈት ካፒታልና ዕውቀት ወደ አገር ውስጥ እንዲገባ በር ከፍቷል። ይህም የዘርፉን ዕድገት የበለጠ ያፋጥነዋል።

• አርቴፊሻል ኢንተለጀንስ (AI)፡ አብዛኞቹ ዲጂታል አበዳሪዎች የደንበኞችን የግብይት ታሪክ፣ የሞባይል አጠቃቀም እና ሌሎች አማራጭ መረጃዎችን በመጠቀም የብድር አቅማቸውን ለመገምገም የAI ቴክኖሎጂን ይጠቀማሉ። ይህም ዋስትና ለሌላቸው ብድሮች ፈጣን ምላሽ ለመስጠት ያስችላል።

ይህ ፈጣን ዕድገት የገንዘብ ተደራሽነትን በማስፋት ረገድ ትልቅ እምቅ አቅም ቢኖረውም፣ የሸማቾች ጥበቃ፣ የመረጃ ግላዊነት እና ከመጠን ያለፈ ዕዳ የመጋለጥ አደጋን የመሳሰሉ ተግዳሮቶችን ይዞ ይመጣል።

በኢትዮጵያ ውስጥ ያሉ ዋና ዋና የብድር መተግበሪያዎች እና መድረኮች

በኢትዮጵያ የዲጂታል ብድር አገልግሎት የሚሰጡ በርካታ ባንኮችና የፋይናንስ ቴክኖሎጂ ኩባንያዎች አሉ። ከዚህ በታች ጥቂቶቹን እናያለን።

ዋና ዋና አቅራቢዎች እና አገልግሎቶቻቸው

• 1. ተሌብር - እንደራስ ማይክሮ ክሬዲት

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ እስከ 30,000 ብር፣ ከ5 እስከ 45 ቀናት።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት ከ60% እስከ 90% (ለ5 ቀን ብድር 2% ክፍያ፤ ለ45 ቀን 18% ክፍያ)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ የብሔራዊ መታወቂያ፣ የቴሌብር ግብይት ታሪክ።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ በቀላሉ ተደራሽ ቢሆንም ከፍተኛ ወጪ አለው።

• 2. ተሌብር - የደመወዝ ብድር

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ እስከ አምስት ወር ደመወዝ (1 ሚሊዮን ብር)፣ ከ1 እስከ 4 ወራት የሚከፈል።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት 36% (በወር 3% ቋሚ ክፍያ)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ የአሠሪ ማረጋገጫ፣ የደመወዝ ሂሳብ።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ከፍተኛ የብድር መጠን ቢኖረውም፣ የብቁነት መስፈርቶቹ ውስብስብ ናቸው።

• 3. ሚቹ (በህብረት ባንክ ኦሮሚያ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ ከ5,000 እስከ 100,000 ብር፣ ከ1 እስከ 6 ወራት።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ ከ24% እስከ 30% (በወር ከ2% እስከ 2.5% እና 2% የአገልግሎት ክፍያ)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ የባንክ ሂሳብ ግንኙነት፣ መሰረታዊ የንግድ ሰነዶች።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ዝቅተኛ ወለድ ቢኖረውም፣ በቅርንጫፍ በኩል የሚሰራ ነው።

• 4. ለወዳጄ (በአማራ ባንክ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ 2,000-5,000 ብር (ናኖ)፤ 10,000-30,000 ብር (ማይክሮ)፣ ከ15 እስከ 30 ቀናት።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት ከ120% እስከ 180% (በቀን ከ0.5% እስከ 1% ቋሚ ክፍያ)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ የባንክ ሂሳብ፣ የብሔራዊ መታወቂያ።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ፈጣን ተደራሽነት ቢኖረውም፣ ወጪው በጣም ከፍተኛ ነው።

• 5. እፎይታ (በወጋገን ባንክ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ እስከ 50,000 ብር ለዘርፈ ብዙ ንግዶች (የብድር መጠን አልተገለጸም)።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት ከ48% እስከ 72% (በወር ከ1.5% እስከ 2.5%)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ መታወቂያ፣ መሰረታዊ የንግድ መረጃ።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ መጠነኛ ዓመታዊ ወለድ ቢኖረውም የብድር ገደቡ ግልጽ አይደለም።

• 6. ሚሊኪ (በኦሮሚያ ባንክ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ እስከ 300,000 ብር፣ ከ3 እስከ 12 ወራት።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት ከ30% እስከ 36% (በወር 2.5%)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ መታወቂያ፣ የገቢ ማረጋገጫ።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ከፍተኛ የብድር ገደብ ቢኖረውም አዲስ በመሆኑ ገና ጠንካራ ታሪክ የለውም።

• 7. አለኝታ (በአንበሳ ባንክ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ የደመወዝ፣ የትራንስፖርት እና የጥቃቅንና አነስተኛ ኢንተርፕራይዝ ብድሮችን ያጠቃልላል። የብድር ፈንድ እስከ 500 ሚሊዮን ብር።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት ከ24% እስከ 48% (በወር ከ2% እስከ 4%)።
  • የምዝገባ መስፈርቶች፡ የአንበሳ ባንክ ሂሳብ፣ መታወቂያ።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ዝቅተኛ ዓመታዊ ወለድ ቢኖረውም ለአንበሳ ባንክ ደንበኞች ብቻ የተወሰነ ነው።

• 8. ዱቤ አለ (በዳሽን ባንክ እና ኢግልላይን)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ እስከ 700,000 ብር፣ ከ3 እስከ 12 ወራት።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት ከ24% እስከ 36% (በወር 2%)።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ወለድ የሌለው "አሁን ይግዙ በኋላ ይክፈሉ" (BNPL) አገልግሎት ቢሆንም፣ ከነጋዴዎች ጋር የተያያዘ ነው።

• 9. አፖሎ ማይክሮ ክሬዲት (በአቢሲኒያ ባንክ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ እስከ 120,000 ብር፣ የ3 ወር የክፍያ ጊዜ።
  • ዓመታዊ ወለድ (APR)፡ በግምት 30% (በወር 2.5%)።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ የብድር ታሪክ ለመገንባት ቢረዳም አነስተኛ የብድር ወሰን አለው።

• 10. አንሳር (በዘምዘም ባንክ)

  • የብድር መጠን እና የክፍያ ጊዜ፡ ሸሪዓን የተከተለ ጥቃቅንና አነስተኛ ኢንተርፕራይዝ ፋይናንስ፤ እስከ 100,000 ብር።
  • ዓመታዊ የወለድ ተመን (APR)፡ ትርፍ-ተመን በግምት ከ24% እስከ 36% (ያልተረጋገጠ)።
  • ጥቅሞችና ጉዳቶች፡ ሥነ-ምግባራዊ ፋይናንስ ቢሆንም፣ ተመኖቹ ገና አልተረጋገጡም።

የአንዳንድ የብድር መተግበሪያዎች የንጽጽር ማጠቃለያ

• እንደራስ፡ ዓመታዊ ወለድ 60%-90%፣ ከፍተኛው ብድር 30,000 ብር፣ በቴሌብር ቦሌት ይከፈላል።
• የደመወዝ ብድር፡ ዓመታዊ ወለድ 36%፣ ከፍተኛው ብድር 1,000,000 ብር፣ በቴሌብር ቦሌት ይከፈላል።
• ሚቹ፡ ዓመታዊ ወለድ 24%-30%፣ ከፍተኛው ብድር 100,000 ብር፣ በባንክ ይተላለፋል።
• ለወዳጄ፡ ዓመታዊ ወለድ 120%-180%፣ ከፍተኛው ብድር 30,000 ብር፣ በባንክ ሂሳብ ይከፈላል።
• እፎይታ፡ ዓመታዊ ወለድ 48%-72%፣ ከፍተኛው ብድር ወደ 50,000 ብር፣ በባንክ ሂሳብ ይከፈላል።
• ሚሊኪ፡ ዓመታዊ ወለድ 30%-36%፣ ከፍተኛው ብድር 300,000 ብር፣ በባንክ ይተላለፋል።
• አለኝታ፡ ዓመታዊ ወለድ 24%-48%፣ የብድር መጠን እንደ ምርቱ ይለያያል፣ በባንክ ሂሳብ ይከፈላል።
• ዱቤ አለ፡ ዓመታዊ ወለድ 24%-36%፣ ከፍተኛው ብድር 700,000 ብር፣ ለነጋዴ ይከፈላል።
• አፖሎ ማይክሮ፡ ዓመታዊ ወለድ 30%፣ ከፍተኛው ብድር 120,000 ብር፣ በባንክ ይተላለፋል።
• አንሳር፡ ትርፍ-ተመን ~24%-36% (ያልተረጋገጠ)፣ ከፍተኛው ብድር 100,000 ብር፣ በባንክ ይተላለፋል።

የቁጥጥር ማዕቀፍ እና የሸማቾች ጥበቃ

የዲጂታል ብድር ዘርፍ በፍጥነት እያደገ በመምጣቱ፣ የብሔራዊ ባንክ ሚና ወሳኝ ነው። ባንኩ የክፍያ መሣሪያ አውጪ መመሪያዎችን በማውጣት እና ባንክ ያልሆኑ የፋይናንስ ተቋማት ፈቃድ እንዲያገኙ በማድረግ ዘርፉን ለመቆጣጠር እየሞከረ ነው። ሆኖም፣ ገና በጅምር ላይ ባለው በዚህ የቁጥጥር ማዕቀፍ ውስጥ፣ ለሸማቾች ሊፈጠሩ የሚችሉ አንዳንድ ስጋቶች አሉ።

ሊፈጠሩ የሚችሉ ስጋቶች

• ከፍተኛ ዓመታዊ ወለድ (APRs)፡ አንዳንድ መተግበሪያዎች በጣም ከፍተኛ ወለድ የሚጠይቁ ሲሆን፣ ይህም ሸማቾችን ከመጠን በላይ ዕዳ ውስጥ ሊያስገባ ይችላል።

• ግልጽ ያልሆኑ ክፍያዎች፡ አንዳንድ መተግበሪያዎች ከወለድ በተጨማሪ የተደበቁ ወይም ግልጽ ያልሆኑ የአገልግሎት ክፍያዎች ሊኖራቸው ይችላል።

• የመረጃ ግላዊነት እና ደህንነት፡ የደንበኞችን የግል መረጃ አሰባሰብ እና አጠቃቀም ላይ በቂ ጥበቃ ላይኖር ይችላል።

• የክርክር አፈታት ዘዴዎች፡ በደንበኞችና በአበዳሪዎች መካከል አለመግባባት ሲፈጠር፣ ችግሮችን ለመፍታት ግልጽና ቀልጣፋ መንገዶች ላይኖሩ ይችላሉ።

• የማጭበርበር አደጋ፡ ባልተፈቀዱ ወይም የሐሰት መተግበሪያዎች አማካኝነት የማጭበርበር ሙከራዎች ሊከሰቱ ይችላሉ።

እነዚህን ስጋቶች ለመቀነስ፣ የብሔራዊ ባንክ ፈቃድ ያላቸውን ተቋማት ብቻ መጠቀም እና የእያንዳንዱን መተግበሪያ ውሎችና ሁኔታዎች በጥንቃቄ ማንበብ በጣም አስፈላጊ ነው።

የገበያ አዝማሚያዎች እና የወደፊት ተስፋዎች

የኢትዮጵያ ዲጂታል ብድር ገበያ እድገቱን ቀጥሎ የሚሄድ ሲሆን፣ በርካታ አዝማሚያዎች ይጠበቃሉ።

• የቴክኖሎጂ ውህደት፡ የሞባይል ገንዘብ አገልግሎቶች ከብድር መተግበሪያዎች ጋር ያላቸው ትስስር ይበልጥ ይጠናከራል። አርቴፊሻል ኢንተለጀንስ እና የማሽን ትምህርት (Machine Learning) በመጠቀም የብድር አሰጣጥ ሂደቱ ይበልጥ ፈጣንና ትክክለኛ ይሆናል።

• የምርት ልዩነት፡ ከአነስተኛ የብድር አገልግሎቶች በተጨማሪ፣ "አሁን ይግዙ በኋላ ይክፈሉ" (Buy-Now-Pay-Later - BNPL) እና ለጥቃቅን፣ አነስተኛና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች (MSMEs) የተበጁ የብድር ምርቶች ይበልጥ ይስፋፋሉ።

• የውድድር መጨመር፡ በርካታ ባንኮችና የፋይናንስ ቴክኖሎጂ ኩባንያዎች ወደ ዘርፉ በመግባታቸው ውድድሩ ይጨምራል፤ ይህም ለሸማቾች የተሻሉ ምርቶችና አገልግሎቶች እንዲቀርቡ ያደርጋል ተብሎ ይጠበቃል።

• የገንዘብ ተደራሽነት ማስፋፋት፡ ገና የባንክ አገልግሎት ማግኘት ላልቻሉ አብዛኛዎቹ የሕብረተሰብ ክፍሎች የፋይናንስ ተደራሽነት እንዲጨምር ያስችላል።

የወደፊት ዕድገቱ የቁጥጥር ማዕቀፎች መጠናከር፣ የመሠረተ ልማት ዝርጋታ እና የቴክኖሎጂ ፈጠራዎች ላይ በእጅጉ ይወሰናል።

ለተጠቃሚዎች ተግባራዊ ምክሮች

የዲጂታል ብድር አገልግሎቶችን ሲጠቀሙ ራስዎን ከስጋቶች ለመጠበቅ እና ከጥቅሞቹ ለመጠቀም የሚከተሉትን ተግባራዊ ምክሮች ይተግብሩ:

1. ዓመታዊ ወለድን እና ክፍያዎችን ያነጻጽሩ፡ ብድር ከመውሰድዎ በፊት የተለያዩ መተግበሪያዎች የሚያቀርቡትን ዓመታዊ ወለድ (APR) እና ሌሎች ክፍያዎችን በጥንቃቄ ያነጻጽሩ። ዝቅተኛውን ወጪ ያለውን አማራጭ ይምረጡ።

2. የብሔራዊ ባንክ ፈቃድ ማግኘታቸውን ያረጋግጡ፡ ማንኛውንም የብድር መተግበሪያ ከመጠቀምዎ በፊት፣ አገልግሎት ሰጪው ድርጅት በኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ የተፈቀደና ፈቃድ ያለው መሆኑን ያረጋግጡ። ይህንንም የብሔራዊ ባንክ የክፍያ መሣሪያ አውጪዎች ዝርዝር በማየት ማረጋገጥ ይችላሉ።

3. መጀመሪያ በትንሽ መጠን ይጀምሩ፡ የመተግበሪያውን አስተማማኝነት እና የክፍያ ሂደቱን ለመፈተሽ መጀመሪያ አነስተኛ መጠን ያለው ብድር በመውሰድ ይጀምሩ።

4. የመረጃ ግላዊነትን ይከታተሉ፡ መተግበሪያዎች የሚጠይቁትን ፍቃዶች (permissions) እና የግላዊነት ፖሊሲዎቻቸውን በጥንቃቄ ያንብቡ። የግል መረጃዎን ለመጠበቅ ትኩረት ይስጡ።

5. የክፍያ ሥርዓትዎን ይጠብቁ፡ ዘግይቶ የመክፈል ቅጣቶችን እና በክሬዲት ታሪክዎ ላይ የሚደርሰውን አሉታዊ ተጽዕኖ ለማስወገድ፣ የክፍያ ቀነ-ገደቦችን በጥብቅ ይከታተሉ እና በሰዓቱ ይክፈሉ።

በመጨረሻም፣ የዲጂታል ብድር መተግበሪያዎች የገንዘብ ተደራሽነትን ለማሳደግ ትልቅ አቅም ያላቸው ቢሆንም፣ በብልህነትና በጥንቃቄ መጠቀም እጅግ አስፈላጊ ነው። መረጃን መሰረት ያደረገ ውሳኔ በመወሰን፣ እራስዎን ከስጋቶች በመጠበቅ እና ዕዳዎን በኃላፊነት በመያዝ ከእነዚህ አገልግሎቶች ከፍተኛውን ጥቅም ማግኘት ይችላሉ።