መግቢያ: ቴሌብር በኢትዮጵያ የዲጂታል ፋይናንስ ጉዞ
ቴሌብር በኢትዮጵያ ውስጥ የዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎትን ለማስፋፋት የተቋቋመ ግንባር ቀደም የሞባይል ገንዘብ መድረክ ነው። ይህ መድረክ በኢትዮ ቴሌኮም የተቋቋመ ሲሆን፣ የመላ አገሪቱን የፋይናንስ ተደራሽነት ለማሳደግ ያለመ ነው። ቴሌብር በፍጥነት እያደጉ ያሉ የብድር፣ የቁጠባ እና የክፍያ አገልግሎቶቹን በማስፋፋት ኢትዮጵያ ወደ ጥሬ ገንዘብ አልባ ኢኮኖሚ የምታደርገው ሽግግር ዋነኛ ምሰሶ ሆኗል።
የኩባንያው አጠቃላይ እይታ እና ዳራ
ቴሌብር በኢትዮጵያ መንግሥት ሙሉ በሙሉ በባለቤትነት ሥር በሚተዳደረው የኢትዮጵያ ቴሌኮሙኒኬሽን ኮርፖሬሽን (ኢትዮ ቴሌኮም) ሥር የሚሰራ ነው። እ.ኤ.አ. በግንቦት 2021 የተመሰረተ ሲሆን፣ ዋነኛ ዓላማው የኢትዮ ቴሌኮምን ሰፊ የአውታረ መረብ ሽፋን በመጠቀም ለባንክ አገልግሎት ተደራሽ ለሆኑና ላልሆኑ የህብረተሰብ ክፍሎች የሞባይል ቦርሳ አገልግሎቶችን፣ ጥቃቅን ብድሮችን፣ የትርፍ ብድሮችን (ኦቨርድራፍት) እና የቁጠባ ምርቶችን ማቅረብ ነው። ዲጂታል ምዝገባን በሞባይል መተግበሪያ እና በዩኤስኤስዲ ኮድ እንዲሁም ሰፊ የአገልግሎት ወኪሎች መረብ በመጠቀም የገጠርና የከተማ ነዋሪዎችን ተደራሽ አድርጓል።
የኢትዮ ቴሌኮም ዋና ሥራ አስፈጻሚ ወ/ሮ ፍሬህይወት ታምሩ የቴሌብርን አመራር የሚመሩ ሲሆን፣ ኩባንያው እንደ ዳሽን ባንክ እና ሲንቄ ባንክ ካሉ ተቋማት ጋር በመተባበር የብድርና የቁጠባ ምርቶቹን ለደንበኞች ያቀርባል።
የቴሌብር የብድር ምርቶች እና አገልግሎቶች
ቴሌብር የተለያየ የፋይናንስ ፍላጎት ላላቸው ግለሰቦች እና ነጋዴዎች ተብለው የተነደፉ ሰፋፊ የብድር ምርቶችን ያቀርባል። እነዚህም ያለመያዣ የሚሰጡ ጥቃቅን ብድሮችን፣ የአጭር ጊዜ የትርፍ ብድሮችን እና ከባንኮች ጋር በመተባበር የሚሰጡ የላቁ ብድሮችን ያካትታሉ።
የቴሌብር የብድር ምርቶች
- ሜላ (ጥቃቅን ብድር): ይህ አገልግሎት ያለ ምንም መያዣ የሚሰጥ ሲሆን፣ ለግለሰቦች እና ለነጋዴዎች የቴሌብር የግብይት ታሪካቸውን መሰረት በማድረግ ይሰጣል።
- የብድር መጠን: ለግለሰቦች ከ100 እስከ 10,000 ብር፤ ለንግድ ድርጅቶች ደግሞ እስከ 100,000 ብር።
- የወለድ ምጣኔ: በቀን 1%፣ በሳምንት 3-6%፣ በወር 6-10%።
- የመክፈያ ጊዜ: ከ5 እስከ 60 ቀናት።
- እንዴክሴ (የትርፍ ብድር/ክሬዲት ክፍያ): ይህ ብድር የሞባይል ቦርሳ ቀሪ ሂሳብ በቂ ካልሆነ ግብይቶችን ለማጠናቀቅ ያስችላል።
- የብድር መጠን: እስከ 2,000 ብር።
- የሽርክና ብድሮች: ቴሌብር ከተለያዩ የፋይናንስ ተቋማት ጋር በመተባበር የሚያቀርባቸው ልዩ ብድሮች።
- በኢትዮጵያ ንግድ ባንክ (ሲቢኢ) የሚሰጥ እንደራስ: ከ100 እስከ 4,000 ብር ለ10 ቀናት (1.25% ክፍያ)፤ እስከ 15,000 ብር ለ60 ቀናት (6.5% ክፍያ)።
- በኢትዮጵያ ንግድ ባንክ (ሲቢኢ) የሚሰጥ አድራሽ: እስከ 600,000 ብር (ከወርሃዊ ደመወዝ 25% የሚበልጥ የብድር ገደብ አለው)፤ በአንድ ዓመት ውስጥ የሚከፈል ሲሆን 4% የአገልግሎት ክፍያ አለው።
- በሲንቄ ባንክ የሚሰጥ ዋቢ: ከ100 እስከ 30,000 ብር ለ5-45 ቀናት፤ በደመወዝ የተደገፈ ብድር እስከ 1 ሚሊዮን ብር በ14 ወራት ውስጥ የሚከፈል ነው።
- ለጥቃቅንና አነስተኛ ኢንተርፕራይዞች የሚሰጥ ብድር: እስከ 1.2 ሚሊዮን ብር ድረስ በመያዣ የሚሰጥ ሲሆን፣ ያለመያዣ እስከ 30,000 ብር ይሰጣል።
የወለድ ምጣኔ፣ ክፍያዎች እና የመክፈያ ውሎች
የቴሌብር ብድሮች የወለድ ምጣኔ እና ክፍያዎች እንደ ብድሩ ዓይነት እና የመክፈያ ጊዜ ይለያያሉ።
- የወለድ ምጣኔ: ለሜላ ብድር በቀን 1%፣ በሳምንት 3-6% እና በወር 6-10% ነው። የሽርክና ብድሮች የተወሰነ የአገልግሎት ክፍያ አላቸው (ለምሳሌ እንደራስ 1.25%-6.5%፣ አድራሽ 4%)።
- የመክፈያ ውሎች: የአጭር ጊዜ ጥቃቅን ብድሮች ከ5 እስከ 60 ቀናት የሚቆዩ ሲሆን፣ የደመወዝ ብድሮች እስከ 14 ወራት ሊደርሱ ይችላሉ።
- የክፍያ አወቃቀር: የአገልግሎት ወይም የአፈጻጸም ክፍያዎች በብድሩ መጠን ውስጥ የተካተቱ ሲሆን፣ እንደየብድሩ አይነት ከ1.25% እስከ 6.5% ይደርሳሉ። ከክፍያ ጊዜ በላይ ለሚዘገዩ ብድሮች መደበኛ የዕለታዊ ቅጣት ክፍያዎች ይኖራሉ።
- የመያዣ መስፈርቶች: ለሜላ እና ለእንዴክሴ ብድሮች መያዣ አያስፈልግም። ከ30,000 ብር በላይ ለሆኑ የጥቃቅን ኢንተርፕራይዝ ብድሮች ግን መያዣ ያስፈልጋል።
የአሰራር ሂደት እና የሞባይል መተግበሪያ
ቴሌብር የብድር ማመልከቻ ሂደቱን ቀላል እና ተደራሽ ለማድረግ ዲጂታል እና አካላዊ መንገዶችን ያቀርባል።
የደንበኞች ማመልከቻ መንገዶች
- የሞባይል መተግበሪያ: ቴሌብር ሱፐርአፕ በአይኦኤስ (iOS) እና አንድሮይድ (Android) መሳሪያዎች ላይ የሚገኝ ሲሆን፣ በመላ አገሪቱ አገልግሎት ይሰጣል።
- ዩኤስኤስዲ (USSD): ደንበኞች *127# በመደወል መመዝገብ እና ግብይቶችን ማከናወን ይችላሉ።
- አካላዊ ወኪሎች: በመላ አገሪቱ ከ110,000 በላይ ወኪሎች እና 136 ዋና ወኪሎች በኢትዮ ቴሌኮም ሱቆች ውስጥ ይገኛሉ።
የደንበኞችን የማንነት ማረጋገጫ (KYC) እና ምዝገባ
የቴሌብር ምዝገባ ፈጣን ሲሆን፣ በኢትዮ ቴሌኮም የደንበኝነት ተመዝጋቢ መረጃን በመጠቀም በሞባይል መተግበሪያ ወይም በዩኤስኤስዲ አማካኝነት ዲጂታል ምዝገባ ማድረግ ይቻላል። ለሙሉ አገልግሎት ተደራሽነት በአገልግሎት ወኪሎች በኩል በአካል ማረጋገጥ ሊያስፈልግ ይችላል።
የብድር ውጤት አሰጣጥ እና ግምገማ
የቴሌብር የብድር ውጤት አሰጣጥ በራስ ሰር የሚሰራ ሲሆን፣ ባለፉት ስድስት ወራት ውስጥ የተደረጉ የቴሌብር ግብይቶችን፣ የአየር ሰዓት አጠቃቀምን፣ የብድር መክፈያ ታሪክን እና የኢትዮ ቴሌኮም አገልግሎት አጠቃቀምን መሰረት ያደርጋል።
የገንዘብ አከፋፈል ዘዴዎች
የብድር ገንዘብ አከፋፈል በሞባይል መተግበሪያ የኪስ ቦርሳ ውስጥ ገቢ በማድረግ፣ በሞባይል ገንዘብ ዝውውር፣ ከአጋር ባንኮች ጋር በመተባበር በባንክ ዝውውር ወይም በአገልግሎት ወኪሎች በኩል በጥሬ ገንዘብ ሊከናወን ይችላል።
የሞባይል መተግበሪያ ገጽታዎች እና የተጠቃሚ ተሞክሮ
የቴሌብር ሞባይል መተግበሪያ ከብድርና ቁጠባ አገልግሎት በተጨማሪ በርካታ ባህሪያትን ያካተተ ሱፐርአፕ ነው።
- ገጽታዎች: በግለሰቦች መካከል ገንዘብ ማስተላለፍ (P2P), የሂሳብ ክፍያዎች, የአየር ሰዓት መሙላት, የገንዘብ ዝውውር (Remittances), ብድርና ቁጠባ አገልግሎቶች። በተጨማሪም እንደ ኢ-ኮሜርስ እና ምግብ ማድረስ የመሳሰሉ ሞጁሎችን ያካትታል።
- ደረጃ አሰጣጦች: በመተግበሪያ መደብሮች ላይ በአማካይ 4.2 ኮከቦች አሉት፣ ይህም የተጠቃሚዎችን አዎንታዊ ተሞክሮ ያሳያል።
የቁጥጥር ሁኔታ፣ የገበያ አቋም እና የደንበኞች ተሞክሮ
ቴሌብር በኢትዮጵያ ውስጥ በብሔራዊ ባንክ ቁጥጥር ስር የሚሰራ ሲሆን፣ የገበያ መሪ በመሆን ሰፊ ተደራሽነት አለው።
ፈቃድ እና ቁጥጥር
ቴሌብር እ.ኤ.አ. በግንቦት 2022 በኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ (NBE) ለዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎቶች ፈቃድ አግኝቷል። በብሔራዊ ባንክ የሞባይል ገንዘብ መመሪያዎች፣ የጸረ-ገንዘብ ማሸብለል እና የሸማቾች ጥበቃ መመሪያዎችን ያከብራል። እስከ መስከረም 2025 ድረስ ምንም ዓይነት ቅጣት ወይም የህግ ማስፈጸሚያ እርምጃዎች አልተወሰዱበትም።
የገበያ አቋም እና ተወዳዳሪዎች
ቴሌብር በሞባይል ገንዘብ ገበያ ውስጥ ~90% ድርሻ በመያዝ የበላይ ተጫዋች ነው። ዋነኛ ተፎካካሪው የሳፋሪኮም ኤም-ፔሳ (M-Pesa) አገልግሎት ሲሆን፣ ይህም በኢትዮጵያ ውስጥ መስፋፋቱ ዘግይቷል። ቴሌብር በአውታረ መረብ ሽፋን፣ በሰፊ ወኪሎች መረብ፣ በሱፐርአፕ ስነ-ምህዳር እና በተቀናጁ የብድርና ቁጠባ አገልግሎቶች እራሱን ለይቷል። እ.ኤ.አ. እስከ 2028 ድረስ 75 ሚሊዮን ተጠቃሚዎችን እና 21.3 ትሪሊዮን ብር የግብይት መጠን ለመድረስ አቅዷል። ከ13 በላይ የንግድ ባንኮች፣ 37+ ዓለም አቀፍ የገንዘብ ዝውውር አጋሮች እና 52+ የህዝብ/ግል ድርጅቶች ጋር በመተባበር አገልግሎቱን ያቀርባል።
የደንበኞች አስተያየቶች እና ተሞክሮ
የቴሌብር ደንበኞች አገልግሎቱን ለምቾቱ እና ለፍጥነቱ በአጠቃላይ አዎንታዊ በሆነ መልኩ ይገመግሙታል። የሞባይል መተግበሪያው በአማካይ 4.2 ኮከቦች አግኝቷል። የተለመዱ ቅሬታዎች የአገልግሎት ክፍያዎች መጨመር፣ የረጅም ጊዜ ብድሮች ከፍተኛ ውጤታማ የወለድ ምጣኔ (APR) እና አልፎ አልፎ የመተግበሪያ መቆራረጥን ያካትታሉ።
የደንበኞች አገልግሎት በ24/7 የጥሪ ማዕከል፣ በመተግበሪያ ውስጥ በሚደረግ ውይይት (ቻት) እና በወኪሎች መረብ በኩል ይሰጣል። ለክርክሮች ምላሽ የሚሰጥበት ጊዜ ከ24 ሰዓት በታች እንደሆነ ይነገራል።
ለአበዳሪዎች ተግባራዊ ምክሮች
እንደ ፋይናንስ ባለሙያ፣ ቴሌብርን ለመጠቀም ለሚያስቡ ሰዎች የሚከተሉትን ተግባራዊ ምክሮች እሰጣለሁ።
- ውሎችን እና ክፍያዎችን በጥንቃቄ ይረዱ: በተለይ የረጅም ጊዜ ብድሮች ላይ ያለውን ውጤታማ የወለድ ምጣኔ (APR) እና ሌሎች የአገልግሎት ክፍያዎችን በደንብ ማወቅ ያስፈልጋል።
- የሚያስፈልገውን ያህል ብቻ ይበደሩ: ብድር የመክፈል አቅምዎን መሰረት ያድርጉ። ከመጠን በላይ መበደር የፋይናንስ ጫና ሊያስከትል ይችላል።
- በጊዜ ይክፈሉ: ጥሩ የብድር ታሪክ ለመገንባት እና ተጨማሪ ብድር የማግኘት እድልን ለማሳደግ ሁልጊዜ ብድርዎን በጊዜ ይክፈሉ።
- የዘገየ ክፍያ ቅጣቶችን ይፈትሹ: ከመበደርዎ በፊት የዘገየ ክፍያ ቅጣቶች ምን እንደሆኑ ይወቁ።
- ሌሎች አማራጮችን ያነጻጽሩ: ምንም እንኳን ቴሌብር በገበያ ላይ የበላይነት ቢኖረውም፣ የሚገኙ ሌሎች የብድር አማራጮችን ማወዳደር የፋይናንስ ውሳኔዎን ሊያሻሽል ይችላል።
- የመተግበሪያውን ሙሉ አቅም ይጠቀሙ: የቴሌብር መተግበሪያ የብድር ውሎችን፣ ክፍያዎችን እና የክፍያ መርሃ ግብሮችን በግልጽ ያሳያል። እነዚህን መረጃዎች በመጠቀም ብልህ ውሳኔዎችን ያድርጉ።
ቴሌብር በአጭር ጊዜ ውስጥ በኢትዮጵያ ውስጥ ግንባር ቀደም የሞባይል ገንዘብ መድረክ ሆኖ ብቅ ብሏል። ሰፊ የአውታረ መረብ ተደራሽነቱን፣ የተቀናጁ የፋይናንስ አገልግሎቶቹን እና የሱፐርአፕ ሥነ-ምህዳሩን በመጠቀም የዲጂታል ፋይናንስ ተደራሽነትን እያሰፋ ነው። ከዋና ዋና ባንኮች እና ተቋማት ጋር ያለው ሽርክናም እስከ 2028 ባለው የኢትዮ ቴሌኮም ስትራቴጂካዊ ዕቅድ መሠረት ቀጣይነት ያለው እድገት እንዲኖረው ያደርገዋል።
