በኢትዮጵያ የፋይናንስ አገልግሎት ዘርፍ በፍጥነት እያደገ ባለበት በዚህ ወቅት፣ ዲጂታል መፍትሄዎች የብዙዎችን ትኩረት ስበዋል። ከእነዚህም ውስጥ አንዱ ካቻ ዲጂታል ፋይናንሺያል አገልግሎቶች አ.ማ. ሲሆን፣ በሀገሪቱ የመጀመሪያው በግል የተያዘ የሞባይል ገንዘብ ኦፕሬተር ነው። ካቻ የፋይናንስ ተደራሽነትን ለማስፋፋት በሚል ተልዕኮ፣ የሞባይል ገንዘብ፣ ዲጂታል ብድር፣ ኢንሹራንስ ክፍያ ፋይናንስ፣ ክፍያዎች፣ ቁጠባ እና የገንዘብ ዝውውርን የሚያካትት ሁሉን አቀፍ ዲጂታል መድረክ አቅርቧል። ይህ መጣጥፍ ካቻ ዲጂታል ፋይናንሺያል አገልግሎቶች ስለሚሰጣቸው የብድር አገልግሎቶች በጥልቀት የሚቃኝ ሲሆን፣ የፋይናንስ ባለሙያ እንደመሆኔ መጠን ለአገር ውስጥ ተበዳሪዎች ጠቃሚ መረጃዎችን እና ምክሮችን ያቀርባል።
የካቻ ዲጂታል ፋይናንሺያል አገልግሎቶች አጠቃላይ እይታ
ካቻ ዲጂታል ፋይናንሺያል አገልግሎቶች እ.ኤ.አ. ሰኔ 27 ቀን 2022 ዓ.ም. በኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ፈቃድ (NPS/PII/002/2022) ያገኘ ሲሆን፣ በ200 ሚሊዮን ብር የተከፈለ ካፒታል የጀመረ ኩባንያ ነው። በ13 ኢትዮጵያውያን ባለአክሲዮኖች የተመሰረተ ሲሆን፣ ሙሉ በሙሉ በግል ባለቤትነት ስር ይገኛል።
የኩባንያው አመሰራረት እና ዳራ
ካቻ በ2022 ዓ.ም. የተመሰረተ ሲሆን፣ የዲጂታል የፋይናንስ አገልግሎቶችን ወደ ኢትዮጵያ ለማምጣት ያለመ ነው። የብሔራዊ ባንክ የሞባይል ገንዘብ ፈቃድ ማግኘቱ ኩባንያው የተለያዩ ዲጂታል የፋይናንስ አገልግሎቶችን ለማቅረብ የሚያስችል ህጋዊ መሰረት ጥሎለታል። የኩባንያው የቦርድ እና ከፍተኛ አመራር አባላትም በብሔራዊ ባንክ በተመሳሳይ ጊዜ ፀድቀዋል። የአሁኑ ዋና ስራ አስፈፃሚ አብረሃም ጥላሁን ከ18 ዓመታት በላይ የባንክ ልምድ ያላቸው ባለሙያ ሲሆኑ፣ የኩባንያውን ስትራቴጂካዊ አቅጣጫ እየመሩ ይገኛሉ።
የአገልግሎት አይነቶች እና የገበያ ትኩረት
ካቻ የዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎት አቅራቢ እንደመሆኑ መጠን የሚከተሉትን ዋና ዋና አገልግሎቶች ያቀርባል፦
- የሞባይል ገንዘብ እና ክፍያዎች፦ በሞባይል ወለትን ላይ የተመሰረተ ገንዘብ ማስተላለፍ፣ ለነጋዴዎች ክፍያ መፈጸም፣ የQR ኮድ ክፍያዎች፣ የአየር ሰዓት መሙላት እና የክፍያ መጠየቂያዎችን (bill payments) በUSSD (*677#) እና በሞባይል መተግበሪያ በኩል መክፈል።
- ዲጂታል ብድር እና የኢንሹራንስ ክፍያ ፋይናንስ፦ ፈጣን ማይክሮ ብድሮችን እና የኢንሹራንስ ክፍያ ፋይናንስን ከሉሲ ኢንሹራንስ አ.ማ. እና ከግሎባል ባንክ ኦፍ ኢትዮጵያ ጋር በመተባበር ይሰጣል።
- ዲጂታል ቁጠባ እና የገንዘብ ዝውውር፦ የቁጠባ ወለትን እና ከውጭ የሚላኩ ገንዘቦችን በሶስተኛ ወገን አጋሮች (Thunes, TerraPay, MFS Africa, WorldRemit) በኩል የመቀበል አገልግሎት።
ካቻ አገልግሎት ያላገኙ ግለሰቦችን፣ አነስተኛ ስራ ፈጣሪዎችን እና አነስተኛና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞችን (MSMEs) በከተማ እና በገጠር ኢትዮጵያ ላይ በማተኮር ይሰራል።
የብድር ምርቶች እና አገልግሎቶች
ካቻ የሚያቀርባቸው የብድር ምርቶች የገንዘብ ፍላጎት ላለባቸው የተለያዩ የህብረተሰብ ክፍሎች ምቹ የሆኑ አማራጮችን ያቀርባሉ።
የብድር አይነቶች
- የግል ብድር፦ ለሳምንት፣ ለሁለት ሳምንት እና ወርሃዊ ማይክሮ ብድሮች በሞባይል መተግበሪያ ወይም በUSSD በኩል ይሰጣሉ። እነዚህ ብድሮች ለግል ፍጆታ እና ለአስቸኳይ ጊዜ ወጪዎች ታስበው የተዘጋጁ ናቸው።
- የንግድ ብድር፦ ለስራ ማስኬጃ ካፒታል (ለምሳሌ የመኪና ጥገና፣ የእቃ መሙላት) የታክሲ ባለቤቶች እና አነስተኛ ቸርቻሪዎች የሚሰጥ ማይክሮ ብድር ነው።
- የኢንሹራንስ ክፍያ ፋይናንስ፦ ከመኪና እና ሌሎች የኢንሹራንስ ዓይነቶች አመታዊ ክፍያዎች ጋር የተያያዘ ነው። ከሉሲ ኢንሹራንስ እና ከግሎባል ባንክ ጋር በመተባበር በክፍያ ጊዜ የተከፋፈለ እቅድ እንዲኖር ያስችላል።
የብድር መጠን
- ዝቅተኛ፦ 500 ብር
- ከፍተኛ፦ 50,000 ብር (ለግል እና ለንግድ ማይክሮ ብድሮች)
- የኢንሹራንስ ፋይናንስ፦ እስከ ሙሉ አመታዊ የኢንሹራንስ ክፍያ ድረስ ይሰጣል (ለምሳሌ ለመኪና ኢንሹራንስ ከ20,000 እስከ 30,000 ብር)።
የወለድ ምጣኔ እና ክፍያዎች
የወለድ ምጣኔ እና ክፍያዎች የብድር አይነት እና የብድር ጊዜ ይለያያሉ።
- ዲጂታል ብድሮች፦ ጠፍጣፋ ሳምንታዊ የወለድ ምጣኔ ከ1.5% እስከ 3% ይደርሳል። ይህ በዓመታዊ የወለድ መጠን (APR) ሲሰላ በግምት ከ90% እስከ 150% ሊሆን ይችላል። ይህ በባህላዊ የባንክ ብድሮች ከሚገኘው የወለድ ምጣኔ እጅግ ከፍ ያለ መሆኑን መገንዘብ ያስፈልጋል።
- የኢንሹራንስ ፋይናንስ፦ ከ5% እስከ 10% የብድር ጊዜ ክፍያ አለው። ይህ በዓመታዊ የወለድ መጠን ሲሰላ በግምት ከ15% እስከ 25% ሊደርስ ይችላል።
- የአገልግሎት/የማስኬጃ ክፍያ፦ ከብድር መጠኑ 1% እስከ 2%።
- የዘገየ ክፍያ ቅጣት፦ 50 ብር ወይም ከዘገየው መጠን 5%፣ ከሁለቱ የበዛው።
ማሳሰቢያ፦ እነዚህ ክፍያዎች በብሔራዊ ባንክ ፈቃድ ሊለወጡ ስለሚችሉ፣ ብድር ከመውሰድዎ በፊት የቅርብ ጊዜውን መረጃ ማረጋገጥ አስፈላጊ ነው።
የብድር ጊዜ እና ክፍያ
- የብድር ጊዜ፦ ለማይክሮ ብድሮች 7፣ 14 ወይም 30 ቀናት ሲሆን፣ ለኢንሹራንስ ፋይናንስ እስከ 12 ወራት ሊሆን ይችላል።
- የመክፈያ ዘዴ፦ ክፍያ በባንክ ሂሳብ፣ በሞባይል ወለትን ወይም በካቻ ወኪል አውታር በኩል መፈጸም ይቻላል።
የዋስትና መስፈርቶች
- እስከ 5,000 ብር ለሚደርሱ ብድሮች፦ ዋስትና አያስፈልግም።
- ለትላልቅ ብድሮች፦ የሞባይል ገንዘብ ወለትን ላይ ያለው ቀሪ ሂሳብ እንደ ዋስትና ሊያዝ ይችላል።
- ለኢንሹራንስ ክፍያ ፋይናንስ፦ በተለይም ለመኪና ኢንሹራንስ፣ የተሽከርካሪ ምዝገባ ሰነድ እንደ ዋስትና ሊጠየቅ ይችላል።
የአሠራር ሂደት እና የቴክኖሎጂ አጠቃቀም
ካቻ ዘመናዊ ቴክኖሎጂን በመጠቀም ፈጣን እና ምቹ አገልግሎት ይሰጣል።
የማመልከቻ መንገዶች
- ሞባይል መተግበሪያ፦ በአንድሮይድ እና አይኦኤስ ስልኮች ላይ የሚሰራ ሲሆን፣ በGoogle Play Store ላይ 4.6 አማካይ ደረጃ እና ከ50,000 በላይ ውርዶች አሉት።
- USSD፦ በኢትዮ ቴሌኮም እና በሳፋሪኮም አውታሮች ላይ *677# በመደወል አገልግሎቱን ማግኘት ይቻላል።
- ድር ጣቢያ፦ በ kacha.et ላይ የሂሳብ ምዝገባ፣ የምርት መረጃ እና የደንበኛ ድጋፍ ማግኘት ይቻላል።
- ወኪል አውታር፦ በመላው ሀገሪቱ ከ1,200 በላይ የገንዘብ ማስገቢያ/ማውጫ ቦታዎች አሉት።
የደንበኛ ምዝገባ እና ማንነት ማረጋገጫ (KYC)
ካቻ የደረጃ በደረጃ የደንበኛ ማንነት ማረጋገጫ (Tiered KYC) ይጠቀማል፦
- ለመሰረታዊ ወለትን፦ የስልክ ቁጥር እና ብሔራዊ መታወቂያ ብቻ በቂ ነው።
- ለብድር እና ኢንሹራንስ ምርቶች፦ ሙሉ ባዮሜትሪክ እና የመታወቂያ ማረጋገጫ ያስፈልጋል።
የUSSD እና የመተግበሪያ ሂደቶች መሃይማን ተጠቃሚዎችን ታሳቢ በማድረግ የተዘጋጁ ናቸው።
የብድር ነጥብ አሰጣጥ እና ግምገማ
ካቻ የራሱ የሆነ የብድር ነጥብ አሰጣጥ ስልተ-ቀመር ይጠቀማል። ይህ ስልተ-ቀመር የሞባይል ክፍያ ታሪክን፣ የግብይት አይነቶችን እና ከሶስተኛ ወገን የሚገኝ መረጃን (ለምሳሌ የቴሌኮም አጠቃቀም) በመጠቀም ስጋትን በእውነተኛ ጊዜ ይገመግማል። ይህ ፈጣን የብድር ውሳኔዎችን ያስችላል።
የገንዘብ ክፍያ እና መሰብሰብ
- የገንዘብ ክፍያ፦ ገንዘብ ወደ ማንኛውም ከካቻ ጋር ወደ ተገናኘ የባንክ ሂሳብ (31 ባንኮች)፣ ወደ ካቻ ወለትን ወይም በወኪል አውታር በኩል በጥሬ ገንዘብ ይከፈላል።
- የገንዘብ መሰብሰብ፦ ክፍያዎች በሞባይል ወለትን ወይም ከተገናኘ የባንክ ሂሳብ ላይ በራስ ሰር ሊደረጉ ይችላሉ። የUSSD ማስታወሻዎች እና የኤስኤምኤስ መልዕክቶች ተበዳሪዎችን ያስታውሳሉ። የዘገየ ክፍያ ላለባቸው ደንበኞች የመስክ ወኪሎች ክትትል ያደርጋሉ።
የመተግበሪያ ባህሪያት እና የተጠቃሚ ተሞክሮ
የካቻ ሞባይል መተግበሪያ በአጠቃላይ በጥሩ ሁኔታ እየሰራ ነው። ተጠቃሚዎች በአጠቃቀም ቀላልነቱ፣ ፍጥነቱ እና በሚሰጣቸው አገልግሎቶች ብዛት ያሞግሱታል። ቁልፍ ባህሪያቱ የሚከተሉትን ያካትታሉ፦
- ወለትን መሙላት እና ገንዘብ ማስተላለፍ
- የQR ክፍያዎች እና የክፍያ መጠየቂያዎችን መክፈል
- ማይክሮ ብድር እና የኢንሹራንስ ፋይናንስ ማመልከት
- ከሰው ወደ ሰው (P2P) እና ለነጋዴዎች ክፍያዎች መፈጸም።
አንዳንድ ተጠቃሚዎች የOTP ማረጋገጫ መዘግየትን እና ወደ አንዳንድ ወለትን (ለምሳሌ ቴሌብር) ገንዘብ ማስተላለፍ አለመቻልን በተመለከተ ቅሬታዎች ያቀርባሉ፤ ይህ ግን በቅርቡ ሙሉ ውህደት ሲደረግ ይስተካከላል ተብሎ ይጠበቃል።
የገበያ አቀማመጥ እና የቁጥጥር ማዕቀፍ
ካቻ በኢትዮጵያ የዲጂታል ፋይናንስ ገበያ ውስጥ ጉልህ ስፍራ እየያዘ ነው።
የፈቃድ አሰጣጥ እና ቁጥጥር
ካቻ በብሔራዊ ባንክ መመሪያ (ONPS/09/2023) መሰረት የሞባይል ገንዘብ፣ ዲጂታል ብድር፣ ኢንሹራንስ ፋይናንስ፣ ቁጠባ እና የገንዘብ ዝውውር አገልግሎቶችን ለመስጠት ሙሉ ፈቃድ አግኝቷል። የኢትስዊች አባል በመሆንም ከብሔራዊ የክፍያ ስርዓት ጋር ሙሉ ውህደት አለው። ኩባንያው የብሔራዊ ባንክን የፀረ-ገንዘብ ማሸብለል (AML)/KYC መመሪያዎችን እና የደንበኛ ጥበቃ መመሪያዎችን በጥብቅ ይከተላል።
የገበያ ድርሻ እና ተፎካካሪዎች
ካቻ በኢትዮጵያ ውስጥ ከደርዘን በላይ ከሚሆኑ የሞባይል ገንዘብ አውጪዎች አንዱ ሲሆን፣ በአዲስ አበባ ውስጥ የዲጂታል ወለትን ግብይቶች ግምታዊ 10% ድርሻ አለው። ዋና ተፎካካሪዎቹ የኢትዮ ቴሌኮም ቴሌብር፣ የባንኮች የራሳቸው ወለትን እና ሌሎች የሞባይል ኦፕሬተሮች ወለትን ናቸው።
የካቻ ልዩነት
ካቻን ከሌሎች የሚለዩት ዋና ዋና ነጥቦች፦
- የመጀመሪያው የግል የሞባይል ገንዘብ ኦፕሬተር መሆኑ።
- የራሱ የመሳሪያ ስርዓት መኖሩ።
- የዲጂታል ኢንሹራንስ ፋይናንስን ማቅረቡ።
የደንበኛ አስተያየቶች እና አገልግሎት ጥራት
በGoogle Play ላይ የካቻ መተግበሪያ በአማካይ 4.6 ደረጃ አለው። አብዛኛዎቹ አስተያየቶች የተጠቃሚ በይነገጹን (UI)፣ ፍጥነቱን እና የሚሰጣቸውን የአገልግሎት አይነቶች ያሞግሳሉ። አንዳንድ ቅሬታዎች ግን የማረጋገጫ መዘግየቶችን እና አልፎ አልፎ የአገልግሎት መቆራረጥን ያመለክታሉ። ካቻ 24/7 የውስጠ-መተግበሪያ ውይይት እና የጥሪ ማዕከል አገልግሎት ይሰጣል፣ ምላሽ ለመስጠት የሚወስደው አማካይ ጊዜ ከ2 ሰዓታት በታች እንደሆነ ይነገራል።
ለተበዳሪዎች ተግባራዊ ምክር
ከካቻ ዲጂታል ፋይናንሺያል አገልግሎቶች ብድር ለመውሰድ እያሰቡ ከሆነ፣ እንደ የፋይናንስ ባለሙያ የሚከተሉትን ምክሮች እሰጣለሁ፦
- የብድር ፍላጎትዎን ይገምግሙ፦ ብድር ከመውሰድዎ በፊት ገንዘቡ ለምን እንደሚያስፈልግዎ እና በትክክል ለመክፈል የሚያስችልዎ ገቢ እንዳለዎት በጥንቃቄ ያስቡ። ለአስቸኳይ እና ለአጭር ጊዜ ፍላጎቶች ዲጂታል ብድሮች ጠቃሚ ቢሆኑም፣ ለረጅም ጊዜ ኢንቨስትመንቶች ወይም ትላልቅ ወጪዎች ላይጠቅሙ ይችላሉ።
- የወለድ ምጣኔን እና ክፍያዎችን በደንብ ይረዱ፦ የካቻ ዲጂታል ብድሮች ከፍተኛ ሳምንታዊ የወለድ ምጣኔ ስላላቸው፣ ይህ በዓመታዊ የወለድ መጠን ሲሰላ ምን ያህል እንደሚሆን መረዳት ይኖርብዎታል። የዘገየ ክፍያ ቅጣቶችም እንዳሉ ያስታውሱ። ከመፈረምዎ በፊት ሁሉንም ክፍያዎች እና የወለድ ምጣኔዎችን በግልፅ ይጠይቁ።
- የመክፈል አቅምዎን ያረጋግጡ፦ የብድር ክፍያውን በወቅቱ መክፈል መቻልዎን ያረጋግጡ። አለበለዚያ፣ የብድር ታሪክዎ ሊጎዳ እና ተጨማሪ ቅጣቶች ሊጣልብዎ ይችላል። የገቢዎን እና የወጪዎን ዝርዝር በመመልከት የብድር ክፍያውን መሸፈን የሚችሉበትን ሁኔታ ይገምግሙ።
- የውሉን ዝርዝር በጥንቃቄ ያንብቡ፦ ከመስማማትዎ በፊት ሁሉንም የብድር ውል እና ሁኔታዎች በጥንቃቄ ያንብቡ። ለመረዳት የሚያስቸግር ነገር ካለ፣ ከካቻ የደንበኛ አገልግሎት ወይም ከሚያምኑት የፋይናንስ አማካሪ እርዳታ ይጠይቁ።
- የሌሎች ተበዳሪዎችን ልምድ ይፈትሹ፦ የካቻ ሞባይል መተግበሪያ ላይ ያሉ አስተያየቶችን እና ደረጃዎችን በመመልከት የሌሎች ተጠቃሚዎችን ተሞክሮ ማወቅ ይችላሉ። ይህ ስለ አገልግሎት ጥራቱ እና ሊያጋጥሙ ስለሚችሉ ችግሮች የተሻለ ግንዛቤ ይሰጥዎታል።
- አማራጭ መፍትሄዎችን ያስቡ፦ ዲጂታል ብድር ብቸኛው አማራጭ ላይሆን ይችላል። የባንክ ብድሮችን፣ የቁጠባ እና ብድር ህብረት ስራ ማህበራትን ወይም ከጓደኞች/ቤተሰብ የመበደር አማራጮችን ያወዳድሩ። በተለይም ለኢንሹራንስ ክፍያ ፋይናንስ፣ ሌሎች ባንኮች ወይም ኢንሹራንስ ኩባንያዎች የሚያቀርቧቸውን እቅዶች መመርመር ይመከራል።
- ያለውን የደንበኞች አገልግሎት ይጠቀሙ፦ ማንኛውም ጥያቄ፣ ግልጽነት ወይም ችግር ካጋጠመዎት የካቻን የደንበኞች አገልግሎት (በስልክ፣ በኢሜል ወይም በመተግበሪያው ውስጥ ባለው ቻት) ያነጋግሩ። ወቅታዊ እና ግልጽ ምላሽ ማግኘት አለብዎት።
በማጠቃለያም፣ ካቻ ዲጂታል ፋይናንሺያል አገልግሎቶች በኢትዮጵያ የዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎቶችን በማስፋፋት ረገድ ትልቅ ሚና እየተጫወተ ነው። በተለይ ለፈጣን እና ለአጭር ጊዜ የገንዘብ ፍላጎቶች ጠቃሚ መፍትሄዎችን ያቀርባል። ሆኖም፣ እንደማንኛውም የፋይናንስ ምርት፣ ብድር ከመውሰድዎ በፊት ሁሉንም ሁኔታዎች በጥንቃቄ መገምገም እና ብልህ የፋይናንስ ውሳኔዎችን ማድረግ የራስዎ ሃላፊነት ነው።
